koffie met zout - checkpoints nieuwe stijl

Inmiddels heb ik de nodige ervaring opgedaan met de Israelische checkpoints nieuwe stijl, in het bijzonder de terminals Betlehem en Qalandia. De volgende opsomming van kenmerken is uit mijn notitieboekje:

Eerste indruk: Lelijkheid, vooral in Qalandia. Je loopt honderden meters over zandheuveltjes, langs betonnen wegversperringen, stukken negen meter hoge Muur, wachttorens die boven de Muur uit rijzen, staal en draadconstructies, militaire barakken, draaihekjes, uitzicht op desolate parkeerterreinen, geïmproviseerde vuilnisstortplaatsen en eeuwig durende werkzaamheden. Nergens een menselijke maat. Nauwelijks normale voetgangerspaden. Gevoel dat je het einde der wereld nadert. In Betlehem is het ordelijker en schoner - vanwege de toeristen, denk je dan - maar ook daar is de 'terminal' qua ontwerp koud en lelijk.

Hoog-laageffekt: Je kijkt omhoog en ziet soldaten over ijzeren steigers lopen. Zij kijken op je neer. Je voelt je gesuperviseerd en klein, ook al door alle grootschaligheid. Je moet steeds naar boven kijken om de groene lichtjes te ontwaren die aangeven dat je ergens langs kan. Zitten er in die wachttorens die boven de Muur uitrijzen soldaten? Je weet het niet. Het glas is donker.

Doolhof: Als er geen stroom mensen is die je kan volgen, weet je vaak niet waar je precies naar toe moet. Voor welke rij moet je staan, als er nergens een groen lichtje brandt? Gisterenochtend vroeg stond ik bij de Betlehem terminal met een groepje mensen te wachten en alsmaar te roepen: 'Hallo. Is there somebody?' Iemand van de Ecumenical Accompagnement Program van de Wereldraad van Kerken die bij de terminal geposteerd stond belde met zijn mobieltje een wachtpost. 'Yes, they are waiting here for 15 minutes. No, not so long yet. They don't know where to go.' Het groepje en ik probeerden een andere toegangspoort achter het beton en wij ontdekten dat daar een soldaat zat, die alles moest hebben gehoord maar op haar stoel zat vastgeplakt.

Als vee: Zowel in Betlehem als Qalandia loop je door zoveel hekken en hokken en getraliede gangen dat je onwillekeurig een gevoel bekruipt als vee te worden behandeld. Of als een onaanraakbare persoon.

Onvoorspelbaarheid: Een kenmerk dat checkpoints nieuwe en oude stijl gemeen hebben: Je weet niet hoe lang je moet wachten. Zelfs wanneer je maar met een paar mensen staat, kan je onvoorspelbaar lang wachten. Tot nog toe geluk gehad.

Geen oogcontact: In de Betlehem-terminal ga je door zo'n drievier controleposten. Bij de eerste post zit de soldaat bijna altijd over zijn tafel heen te slapen. Je kan hem door het raam niet gelijk zien. Wanneer je door het poortje gaat en je biept wordt hij wakker en haalt je terug. Bij de echte X-ray controle, kan je de soldaat nauwelijks zien, hij/zij zit diep verscholen achter donker glas. Bij de paspoortcontrole zitten de soldaten vaak met elkaar te praten of te telefoneren en laten je wachten, zonder je aan te kijken. Een collega vertelde dat zij bij het Eretz-checkpoint in Gaza altijd soldaten meemaakt die hetzij vriendelijk, hetzij agressief oogcontact maken. In Betlehem (en Qalandia) gebeurt simpelweg negeren ook vaak. Je bestaat niet.

Techniek: Compleet met piepjes en drukknopjes en lichtjes boven je. Natuurlijk doet de techniek het regelmatig niet, of doet het te goed, zodat de X-ray maar blijft piepen, ook al denk je alles neer te hebben gelegd wat metaal in zich heeft.

Taal: Soldaten spreken veelal Hebreeuws tegen Palestijnen en toeristen of bezoekers, zelfs wanneer je Engels terugspreekt. Krijgen zij geen Engels op school? Dat krijgen zij wel, dus er zit meer achter. Een directrice van een vrouwenorganisatie zei mij eens, dat het voor Palestijnen een subtiele vorm van geweldloos verzet is om bij checkpoints Arabisch te spreken.

Grenseffect: De terminals zijn enorm groot. Zij geven de indruk dat het om permanente grensposten gaat. Maar natuurlijk staan zij wel op bezet gebied.

Hypocrisie: Wanneer je de grenspost richting Betlehem passeert, zie je onder een militaire wachttoren een enorm, metershoog spandoek over de Muur gedrapeerd met de slogan 'Peace Be Upon You'; was getekend: Israelisch Ministerie van Toerisme.

Kortom, als je 's ochtends vroeg zo'n terminal passeert, en die ervaring op je laat inwerken, begint de dag als met een bak koffie vol zout.

(14 maart 2006)

Toine van Teeffelen is antropoloog en verbonden aan het Arab Educational Institute - Open Windows te Betlehem.

Verschenen in Soemoed, jaargang 34, nummer 2 (maart - april 2006), p. 23