http://electronicintifada.net/v2/article6702.shtml

   

Bespreking CIDI-boek over Hamas, Jaap Hamburger (EAJG), maart 2007, zie hierna.

   

Palestina: meer dan apartheid, daarom onoplosbaar? maart 2007, Jan Elshout
http://www.internationalespectator.nl/archief/laatste.html

   

• Q: We’ll start with the question of Palestine which is a very complicated issue and the proposed solutions are many and sometimes contradictory. How do you look at this question, and how do you see its solution?

• Q: The official Arab regimes were defeated by Israel while the resistance was not. How do you explain this?

• Q: What did the USA accomplish in its “war on terrorism”, and how successful was its endeavor to “make” a new Middle East?

• Q: In the Arab World, the term “resisting normalization” with Israel has a special meaning which is not well-known to those outside. What can you tell us about it?

• Q: Why do the western NGOs concentrate on supporting “civil society institutions” in the Arab World, and what is your opinion about their role?

• Q: We’ll finish with the issue of Globalization. What does Globalization represent in your opinion, and what are its effects on the Arab World?

______________________________________________________________________

Nieuw Nederlandstalig boek over Hamas verschenen

 

Bij Aspekt is kort geleden het volgens deze uitgever eerste Nederlandstalige boek over Hamas verschenen, ‘Hamas portret en achtergronden’. Het boek is gepubliceerd in de Cidi-informatiereeks, ‘die het inzicht in het Midden-Oosten verdiept’. De auteur, Wim Kortenoeven werkt zelf voor het Cidi, als ‘researcher’, en redacteur. Hij schreef in 2005 ‘De Kern van de zaak’, ‘feiten en achtergronden van het Arabisch Israëlisch conflict’. Het moet gezegd dat Kortenoeven met dit nieuwe boek een prestatie van formaat geleverd heeft, al schuilt die niet in de opbouw. Die doet rommelig aan, is nu eens thematisch en dan weer chronologisch, een schrijfstijl die ook ‘De Kern van de zaak’ kenmerkte. Kortenoeven springt graag van de hak op de tak, wisselt citaten af met documenten en grote lijnen met details en uitweidingen. Zijn betoog werkt vermoeiend, door de bijna als een Sterspot herhaalde boodschap- ‘Hamas bestaat louter uit een bende onverbeterlijke moordenaars’- en door een zekere willekeurigheid van het rond die boodschap heen bijeengebrachte materiaal.

 

De auteur kondigt in zijn voorwoord aan, als opmaat naar beter begrip van denken en doen van Hamas, uitgebreid aandacht te besteden aan wat hij noemt ‘de gecompliceerde achter-gronden van het Arabisch Israëlisch conflict’ en de ‘joodse en islamitische opvattingen over politiek en staat en die over internationale respectievelijk intermenselijke verhoudingen’. Voorwaar een heel programma. De vraag rijst wat hij kan bedoelen met ‘de’ joodse opvat-tingen over deze onderwerpen, waar onder joden zelf het sleetse grapje de ronde doet dat, indien twee van hen bijeen zijn, drie meningen te beluisteren vallen. Kortenoeven behandelt er enkele van, in een paar pagina’s, maar onder ‘joodse opvattingen’ hebben wij in dit boek toch vooral de opvattingen van het Cidi te verstaan, en meer in het bijzonder die van Wim Kortenoeven.

 

Hoe Hamas te begrijpen als de Israëlische bezetting buiten beeld blijft?

 

De in het oog vallende prestatie evenwel is, dat het hem lukt om niet één keer in zijn boek de term ‘bezetting’ te laten vallen, behalve in een zijdelingse voetnoot over de periode 1949-1967, toen Jordanië de Westelijke Jordaanoever en Egypte de Gazastrook ‘bezet’ hielden. De Israëlische bezetting van de Palestijnse gebieden echter, de moeder van alle bezettingen en het werkelijk belangrijke feitencomplex voor wie wil bijdragen aan de kennis over Hamas, komt als begrip in het boek niet voor. Dat is geen toeval, en nog minder een domheid van Kortenoeven; hieruit spreekt zijn overtuiging dat er, in weerwil van het internationale recht niet zoiets bestaat als een Israëlische bezetting. Het is een overtuiging die hij nergens nadrukkelijk als zodanig onder woorden brengt, maar die zich laat afleiden uit het vermijden van de term, en uit de wijze waarop hij zijn kijk op de doelstelling van Hamas formuleert. Hamas, schrijft hij, ‘keert zich niet tegen de al dan niet rechtmatige Israëlische controle van bepaalde in 1967 veroverde gebieden tussen de Middellandse zee en de Jordaan, maar tegen het bestaan van de in 1948 gestichte staat Israël als zodanig’. Wat het gros der ter zake kundigen ‘bezetting’noemt, heet derhalve bij Kortenoeven ‘de al dan niet rechtmatige Israëlische controle…van bepaalde gebieden’. Het is precies dit judocentrische standpunt, deze permanente en pertinente ontkenning van rechten van anderen, dat de bron is van de problemen rond Israël, en van de grote woede onder Arabieren en Palestijnen. De laatsten dragen de dagelijkse last van deze ‘controle’, die voor hun niet anders is dan een verstikkende bezetting, zonder perspectief op een eigen, politiek zelfstandige, economisch levensvatbare en territoriaal aaneengesloten staat.

 

Kortenoeven weigert vanuit zijn optiek daar oog voor te hebben, wat voor een researcher niet erg onbevangen aandoet. Voor hem is Hamas slechts een terreurbeweging, -en laat daar geen misverstand over zijn: ook als terreurbeweging heeft Hamas zijn sporen meer dan verdiend-, die ‘moord op joden’ in het vaandel heeft geschreven, en op langere termijn een agenda voert, waarin zij wil bijdragen aan een islamitisch wereldrijk. De bordjes zijn op verrassende wijze verhangen: hier worden in een Cidi-uitgave al op pagina 1 Arabieren er van beschuldigd, naar wereldheerschappij te streven.

 

Hamas een tak van de Islamitische broederschap?

 

Ondanks de pretentie om context en achtergrond te geven, blijft de veruit belangrijkste factor, de Israëlische bezetting, dus onbesproken, en zelfs onbenoemd. Hamas lijkt bij Kortenoeven te zijn ontstaan als voortzetting van filosofisch-religieus gedachtegoed, maar in een politiek-sociaal vacuüm. Om de bezetting als belangrijkste ‘raison d’être’ van Hamas buiten beeld te houden, doet Kortenoeven veel moeite om de ideologische oorsprong van Hamas, zoal niet tot de tijden van de profeet, dan toch in ieder geval tot 1928 terug te voeren, het oprichtingsjaar van de Moslimbroederschap, waarvan Hamas een Palestijnse tak zou zijn. In Kortenoevens merkwaardige formulering: ‘Hamas is een functioneel uitgroeisel van de al sinds 1945 bestaande Palestijnse afdeling van de oorspronkelijk Egyptische Moslimbroederschap’. Ook bij de officiële presentatie van het boek ten kantore van het Cidi werd van dat punt, de Moslimbroederschap als oorsprong van Hamas, veel werk gemaakt; er was zelfs een minzame Israëlische universitair docent, Uri Kupferschmidt, uitgenodigd om deze bewering te staven, maar hij ging er niet erg van harte in mee. Uit zijn genuanceerde lezing werd duidelijk dat niet van ‘de’ Moslimbroederschap gesproken kan worden, zo uiteenlopend zijn in de loop van tachtig jaar de maatschappelijke reacties geweest op de omstandigheden en ontwikkelingen in de diverse Arabische landen, landen die wij in ons denken veel te makkelijk op één hoop gooien, en als ‘onveranderlijk’beschouwen.

 

In het boek zelf is de bewijsvoering gestoeld op artikel 2 van het handvest van Hamas, waarin inderdaad met woorden teruggevallen wordt op de Broederschap, maar er is meer nodig dan woorden, om een materieel verband te leggen. In dat opzicht is het betoog in het boek niet erg overtuigend, wat niet verbaast als we met een ‘functioneel uitgroeisel’ te maken hebben, van een afdeling uit 1945 van een beweging uit 1928. Om nog een andere reden, dan om de relatie tussen Hamas en de bezetting weg te poetsen, is het leggen van een verbinding met de Moslimbroederschap voor Kortenoeven aantrekkelijk; het strookt met zijn ook al weer niet met zoveel woorden uitgesproken maar om de hoek liggende opvatting, dat we met Arabieren al gauw van doen hebben met onverbeterlijk haatdragende, amper tot reflectie, verandering, pragmatisme, compromis of realiteitsbesef in staat zijnde lieden, die vaak een geloofsinter-pretatie aanhangen die zich onderwerping van tegenstanders tot hoogste doel heeft gesteld.

 

Het Hamashandvest

 

In die zin ook analyseert hij het roemruchte oprichtingshandvest van Hamas, uit 1988, als een uit zijn aard niet voor enigerlei vorm van aanpassing vatbaar oorlogszuchtig document. Zijn werk is zelfs geschreven rond het Handvest; hij wijdt er een kwart van het boek aan. In zijn analyse van het Handvest openbaart zich naast de negatie van de bezetting een tweede ernstige tekortkoming van deze studie en van haar auteur: hij realiseert zich niet, dat er inmiddels ook bij Hamas een in documenten vastgelegde aanzienlijke evolutie van opvattingen en strategieën heeft plaatsgehad. Daarover hieronder meer. Het komt hem niet uit; het zou de boodschap die de researcher er in wil hameren, Hamas is een onverbeterlijke terreurorganisatie, wegslaan. Zo doet zich de paradox voor, dat de opvatting van Kortenoeven over Hamas onwrikbaarder blijkt, dan de opvattingen van Hamas over haar eigen rol en strategie. Natuurlijk heeft Kortenoeven een punt als hij daartegenover stelt, dat het Handvest nooit herroepen is, maar een open houding zou bijvoorbeeld zijn, te analyseren hoe de diverse documenten zich dan wel tot elkaar verhouden. Dat is veel gevraagd van een auteur die zelfs nu nog twijfels uit over de vraag of de PLO eigenlijk wel ooit echt hààr handvest heeft herroepen.

 

Zo ver komt Kortenoeven ten aanzien van Hamas niet eens: zijn boodschap is dat Hamas het weliswaar uit tactische overwegingen kan opbrengen tijdelijk haar doelen bij te stellen, maar geen afstel kent, en op een geschikt moment alsnog zal toeslaan. De Hoedna, de langdurige wapenstilstand die Hamas bij verscheidene gelegenheden heeft voorgesteld, wordt een enkele maal ook door Kortenoeven genoemd. De idee is dat beide partijen langdurig afzien van wederzijds geweld, en in die periode politieke onderhandelingen voeren over hun geschil-punten. Dat is in zijn ogen niet anders dan een arglistige opzet, kwaadaardige misleiding om het einddoel, de vernietiging van Israël, op een ander moment alsnog te realiseren. Hier openbaart zich de paradox waartoe de argwaan leidt: Hamas valt voor geen stuiver te vertrouwen als het over vrede spreekt, maar op haar woorden over verzet en vernietiging kunnen we voor 100 procent afgaan. Het is Kortenoeven die als ingewijde de woorden voor ons duiden zal. De Hoedna, zei hij bij de presentatie van zijn boek, is een instrument om oorlogsdoelen te bereiken, en niet een instrument om vrede te bewerkstelligen. Het is een bekend mechanisme, waarvan de auteur hier blijk geeft: doelen aan de eigen kant legitimeren door de ander op voorhand als inherent onbetrouwbaar af te schilderen. Kortenoevens kant is die van het expansionistisch Zionisme; die beweging verdraagt geen Hoedna, en al helemaal geen politieke onderhandelingen over de geschillen met de Palestijnen.

 

Hamas in eigen woorden

 

Kortenoeven heeft evenmin aandacht voor het uitgebreide sociale opbouwwerk van Hamas; in zijn ogen is de organisatie ook in dat opzicht niet anders dan de vos die de passie preekt. Hij probeert in zijn boek bijna overijverig de onverbeterlijke oorlogszuchtigheid van Hamas te bewijzen; woorden als de volgende, van eerste minister Haniyeh, in de Guardian van 31 maart 2006, gaan aan hem voorbij. Haniyeh reageerde op de verkiezingsoverwinning van Olmert, en diens toen nog actuele maar inmiddels verlaten plan, de bezetting te consolideren, onder het mom van ‘eenzijdige terugtrekking’. ‘Geen plan zal werkbaar blijken’ zei Hanieyh, ‘als er geen garantie gegeven wordt dat, in ruil voor het stopzetten van de vijandelijkheden van beide kanten, Israël zich volledig zal terugtrekken van al het land dat het in 1967 heeft bezet, met inbegrip van Oost-Jeruzalem; dat al onze gevangenen worden vrijgelaten; dat uit alle nederzettingen alle kolonisten zullen vertrekken, en dat het recht van alle Palestijnse vluchtelingen op terugkeer wordt erkend’. Wat ook het oordeel mag zijn over deze eisen, die overigens nauw aansluiten bij het internationale recht, hier staat niet dat heel Palestina ‘bevrijd’ moet worden, noch dat Israël zou moeten verdwijnen. Even verderop schrijft Haniyeh: ‘Wij van Hamas, wij zijn voor vrede en wij willen een eind maken aan bloedvergieten. Wij hebben meer dan een jaar een eenzijdige wapenstilstand in acht genomen, zonder wederkerig antwoord van de Israëlische kant. De boodschap van Hamas en de Palestijnse Autoriteit aan de invloedrijke machten is aldus: spreek ons niet langer aan op Israëls ‘recht van bestaan’, of op beëindiging van ons verzet, totdat u een toezegging van de Israëli’s hebt verworven, zich terug te trekken van ons land, en onze rechten te erkennen’. (…) ‘Vreedzame middelen kunnen werken, als de wereld bereid is zich te binden aan een constructief en eerlijk proces, waarin wij en de Israëli’s behandeld worden als gelijken. Wij zijn de racistische benadering door het Westen van dit conflict, waarin de Palestijnen als minderwaardig worden beschouwd, zat en beu. Hoewel wij de slachtoffers zijn, strekken wij onze hand uit in vrede, maar alleen als die vrede gepaard gaat met rechtvaardigheid. Maar als de Israeli’s doorgaan met onze mensen aan te vallen en te doden, onze huizen te verwoesten, ons sancties op te leggen, ons collectief te straffen, en mannen en vrouwen gevangen te zetten die hun recht op zelfverdediging uitoefenen, hebben wij alle recht van de wereld om met alle beschikbare middelen te reageren’. En hij eindigt met: ‘Dit is een geschikt moment om vrede te sluiten, als de wereld vrede nastreeft’. Ferme taal, taal die duidelijke eisen formuleert jegens Israël, maar geen onverzoenlijke taal, geen taal die vernietiging van de tegenstander predikt, terwijl toch toen de boycot van Hamas, gericht op het onderuit halen van de gekozen Palestijnse regering, al in volle gang was gezet. De recente regeringsverklaring van Haniyeh ademt eenzelfde sfeer. Geen blind geweld, geen overgave, maar een vergelijk op basis van wederzijdse erkenning van bestaansrecht en het recht op een eigen staat. 

 

Hoe zou Israël, hoe zou Kortenoeven reageren, als het Westen een totale economisch-financiële en politiek-diplomatieke boycot van Israël afgekondigd zou hebben, de bewegingsvrijheid van alle Israëli’s tot het uiterste zou beperken, hun steden zou omsingelen en naar willekeur binnenvallen, gekozen Israëlische parlementariërs en benoemde ministers zou arresteren, alles met het motief dat nu eerst onverwijld al het bezette land ontruimd en het recht op zelfbeschikking van de Palestijnen in een eigen staat erkend diende te worden, en alle met de Palestijnen gesloten overeenkomsten, met name Oslo, nauwgezet nageleefd behoren te worden? Het laat zich raden, Kortenoevens verongelijktheid zou geen grenzen kennen. En dat terwijl Israël openlijker, in woord en metterdaad, de vernietiging van Hamas belijdt, dan omgekeerd.

 

Anderen over Hamas

 

Behalve uitingen als deze van Haniyeh, negeert Kortenoeven zo goed als geheel de inhoud van drie belangrijke documenten, die een ander licht werpen op Hamas. In de Palestine Review van zomer 2006 wijdt de Hamaskenner Khaled Hroub, -die in het register van Kortenoever niet voorkomt-, een lang artikel aan deze drie documenten, die veel recenter zijn, dan het Handvest van 1988. Het gaat om het verkiezings-programma van Hamas uit het najaar 2005, en het Hamas-programma voor een regering van nationale eenheid uit maart 2006. Volgens Hroub het belangrijkste van de drie is de regeringsverklaring van premier Haniyeh van 27 maart 2006, in samenhang met diens kabinetsprogramma. Het zijn documenten waaraan in het westen amper aandacht besteed is, in die zin staat Kortenoeven niet alleen. Hroub, na een lange, nauwgezette en evenwichtige analyse, waarin hij Hamas zijn kritiek niet spaart, en voorzien van uitgebreide citaten, geeft het volgende voorzichtige eindoordeel. ‘(…)het kabinetsprogramma dat Haniyeh presenteert, toont erg weinig neiging om nog radicale posities in te nemen. Het is van grote betekenis dat de belangrijkste verwijzing naar vormen van verzet, betrekking heeft op het belang daarvan in het verleden. De nadruk in deze nieuwe fase ligt op staatsvorming’. (…) ‘Toespelingen op religieuze thema’s spelen geen grote rol’. En, zonder Kortenoeven te kennen, schrijft Hroub: ‘Het lijdt geen twijfel, dat velen –hij heeft het oog op de seculiere krachten binnen de Palestijnse bevolking en de Arabische wereld- zeer sceptisch blijven tegenover Hamas’ nieuwe gezicht (zoals dat uit de documenten naar voren komt). Zij vermoeden een opzet om de macht te winnen, door de werkelijke agenda te verhullen’. (…) Hroub gaat verder: ‘Het afnemend belang van verwijzingen naar de Islam moet deels beschouwd worden in het licht van electorale en post-electorale motieven’. (…) Maar het is evenzeer waar dat de ‘nieuwe’ taal die gesproken wordt steeds minder een religieuze klank heeft, en verwijst naar echte en zich opstapelende veranderingen binnen Hamas, om te zwijgen van toenemend pragmatisme en flexibiliteit op politiek gebied’. Elders zegt Hroub, dat Israël en de Verenigde staten er op uit zijn Hamas terug te dringen in de rol van radicale beweging, en hij vraagt zich af, waar zij nu meer bij gebaat zijn: bij een Hamas dat met een bepaalde retoriek de macht uitoefent, maar zich praktisch aan een wapenstilstand houdt, of een retorisch en militant Hamas, dat eenmaal uit de macht gestoten, mogelijk slechts een stap verwijderd is van hervatting van de moord-aanslagen. Gezien het grote politieke en diplomatieke profijt dat Israël gehad heeft bij de Palestijnse moordaanslagen, zou het niet hoeven verbazen, als de Israëlische leiding de cynische afweging maakt, dat er meer te winnen valt bij een militante Hamas dan bij een politieke, en dat de baten daarvan opwegen tegen de prijs, de dood van Israëlische burgers. Zo zijn er –moeilijk te bewijzen- berichten opgedoken, als zou juist de Israëlische regering kort geleden een door bemiddeling tot stand gebrachte deal met Hamas tot vrijlating van korporaal Gilad Shalit, op het laatste moment hebebn afgezegd.

 

Cidi en het Israëlisch Palestijns conflict

 

Hoe wijs is het dat het Cidi zijn naam verbonden heeft aan dit boek, ‘Hamas portret en achtergronden’ en de monotone boodschap die het behelst? Het werd bij het Cidi ten doop gehouden, en verschijnt in een door het Cidi mede uitgegeven boekenreeks. Verbazen doet het niet: het Cidi, is onder de naam Informatie- en Documentatiecentrum, niet zo neutraal als die woorden suggereren; het is in de eerste plaats een lobby-organisatie met het uitgesproken doel, om doen en laten van de Israëlische regering tegenover het Nederlandse publiek te rechtvaardigen en het Nederlandse beleid zo veel mogelijk in ‘pro-Israëlische richting’ –of wat daarvoor door gaat- te beïnvloeden. Anderzijds: Cidi-directeur Naftaniel belijdt openlijk de wenselijkheid van ‘een twee-statenoplossing’, al laat hij zich over de vorm en omvang van de Palestijnse staat aanzienlijk minder duidelijk uit. Kortenoeven, de Cidi researcher –alweer zo’n ogenschijnlijk neutrale term- is op zo’n gedachte niet te betrappen. Dat betekent dat er bij het Cidi verschillend over de Palestijnse staat gedacht wordt, en dan hoort het woord van de directeur te gaan boven dat van een medewerker. In dat geval is het een domheid dat het Cidi aan deze publicatie heeft meegewerkt, want dat ondermijnt de geloofwaardigheid van de boodschap van de directie. Nu moet gezegd dat die toch al niet heel groot is: wie de twee-staten oplossing bepleit, maar steevast nalaat wat dan ook te kritiseren dat die oplossing van Israëlische kant belemmert, zoals het uitbreiden van bestaande en het bouwen van nieuwe nederzettingen, het oprichten van het afscheidingshek op Palestijnse grond, het isoleren van een gekozen Palestijnse regering en het blokkeren van elk politiek proces, die overtuigt niet. Alles afwegende dringt de conclusie zich op, dat het Cidi minder ver af staat van de inhoud van dit boek, dan het lijkt, als de directeur spreekt over een ‘tweestaten-oplossing’. Het zou wenselijk zijn, dat een organisatie die zo’n belangrijke rol wil spelen in de voorlichting van het Nederlandse publiek met betrekking tot het Israëlisch Palestijns conflict, hier hom of kuit geeft, en ons niet laat gissen naar haar ware voorkeuren en intenties. Als die duidelijkheid er komt, heeft het boek van Kortenoeven toch in één opzicht nog een informerende werking gehad.

 

Conclusie

 

Over Hamas is intussen goede Engelstalige literatuur beschikbaar, die door het eerste Nederlandstalige boek allerminst overbodig geworden is, integendeel. De vergelijking gaat scheef maar is te aardig om te laten liggen: de verklarende kracht die in ‘Hamas portret en achtergronden’ aan het Hamas-handvest toegeschreven wordt om politieke ontwikkelingen in het Midden Oosten te duiden, heeft veel weg van een boek over het Communistisch Manifest dat anno 2007 pretendeert de Russische politiek te ontmaskeren, alsof die gericht is op vernietiging van het Westen en overheersing van de wereld.

 

Jaap Hamburger, Amsterdam

______________________________________________________________________